«Το ΜητροπολιτικΟ ΖΗτημα

και η ΕκκλησιαστικΗ ΟργΑνωση της ΚρΗτης (1897-1900)»

Αρχιμ. Ανδρέα ΝανΑκη

Αναπλ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης

ΕκδΟσεις ΕπΕκταση - 1995

ΣυμπερΑσματα

1. Η απροσδόκητη εκδημία του Μητροπολίτη Κρήτης Τιμόθεου Καστρινογιαννάκη το Φεβρουάριο του 1897 σε ηλικία πενήντα έξι χρονών και η εκλογή του διαδόχου του δημιούργησαν το μητροπολιτικό ζήτημα. Την ίδια εποχή η Κρήτη ζούσε μια ακόμα επανάσταση που οδήγησε τελικά στη δημιουργία της Κρητικής Πολιτείας, με Αρμοστή τον πρίγκιπα της Ελλάδος Γεώργιο, ο οποίος το Δεκέμβριο του 1898 αφίχθηκε στη μεγαλόνησο.

2. Τα βαθύτερα αίτια του μητροπολιτικού ζητήματος, εκτός από τις προσωπικές επιδιώξεις, εδράζονται στην αντίθεση των ιωακειμιστών με τους αντιϊωκειμιστές, εκφραστές κατά κανόνα της παράδοσης του γεροντισμού. Η αντιπαράθεση αυτή που αντικατοπτρίζει διαφορετικές αντιλήψεις εκκλησιαστικής οργάνωσης και διοίκησης δεν μπορούσε να αφήσει ανέπαφη τη Μητρόπολη Κρήτης, νευραλγική επαρχία του Οικουμενικού Θρόνου, με οκτώ επισκοπές και αθεσμοθέτητη από το 1882 λειτουργία επαρχιακής Συνόδου.

3. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μετά από ένα και πλέον χρόνο, εξέλεξε το Μάιο του 1898 μητροπολίτη Κρήτη τον επίσκοπο Λάμπης και Σφακίων Ευμένιο Ξηρουδάκη. Η επιλογή του Ευμένιου βρίσκεται σε συνάρτηση με την επικράτηση στο Πατριαρχείο κατά την περίοδο αυτή των ομοφρόνων του αντιϊωακειμιστών, συνεχιστών της παράδοσης του γεροντισμού, που αποτελεί μια έκφραση πεφωτισμένης δεσποτίας.

4. Στο μητροπολιτκό ζήτημα ήταν αναμενόμενο να εμπλακούν οι κοινωνικές δυνάμεις της νήσου. Τα περισσότερα μέλη του Εκτελεστικού, που σε συνεργασία με τις Μεγάλες Δυνάμεις μέχρι την άφιξη του ηγεμόνα ασκούσαν την εξουσία στην Κρήτη, είδαν την εκλογή και την εγκατάσταση του μητροπολίτου με σουλτανικό βεράτιο, ως παρέμβαση της Πύλης στην αυτόνομη Κρητική Πολιτεία. Αλλά και μετά την εγκατάσταση του Ευμενίου στην Κρήτη χωρίς βεράτιο, το Εκτελεστικό, και στη συνέχεια τα περισσότερα μέλη του ηγεμονικού συμβουλίου, ζητούσαν να έχει ο τόπος άποψη στην εκλογή του μητροπολίτη και μαζί με τον πρίγκιπα δεν ανεγνώριζαν τον Ευμένιο.

5. Στην ιεραρχία τις παραπάνω απόψεις προέβαλε ο ιωακειμιστής επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Διονύσιος Καστρινογιαννάκης με τους περισσότερους ομόφρονές του επισκόπους της Κρήτης. Οι παραπάνω ως ιωακειμιστές –ευαίσθητοι κατά κανόνα δέκτες στις νέες κοινωνικές δυνάμεις των λογάδων και των εμπόρων που στο τέλος του 19ου αιώνα είχαν για καλά αναπτυχθεί στην οθωμανική αυτοκρατορία και διεκδικούσαν τη συμμετοχή στην κοινοτική διοίκηση –επεδίωκαν την παραίτηση του Ευμενίου. Προσέβλεπαν στην αντικατάστασή του από τον Κυδωνίας και Αποκορώνου Νικηφόρο. Σε αυτό το πλέγμα των σχέσεων προστίθεται η ρωσοφιλία του Διονυσίου σε αντίθεση με την προσέγγιση του Ευμενίου στην Αγγλία.

6. Το Πατριαρχείο σταθερά στηρίζει την παρουσία του Ευμενίου στη σπουδαία Μητρόπολη της Κρήτης με τις οκτώ επισκοπές. Με προσοχή επίσης αντιπαρέρχεται τις διακριτικές πιέσεις για αναχώρηση του Ευμενίου από την Κρήτη, που εξ αιτίας του Εκτελεστικού αναγκάζεται να ασκήσει η Αθήνα, ενώ θεωρεί κανονική την εκλογή και την εγκατάσταση του Ευμενίου στην Κρήτη ακόμα κι αν γινόταν με σουλτανικό φιρμάνι. Η Κρητική Πολιτεία ήταν άλλωστε υπό την ψιλή κυριαρχία της Πύλης.

7. Το Σύνταγμα που ψηφίστηκε, προέβλεπε ο ηγεμόνας να παρέχει ή όχι τη συναίνεσή του για την εγκαθίδρυση του μητροπολίτη. Η μη αναγνώριση όμως του Ευμενίου δεν επέτρεπε τη σύγκλιση της Συνόδου για να εγκρίνει σε συνεργασία βέβαια με την Πολιτεία τον Καταστατικό Χάρτη της Εκκλησίας Κρήτης, να τον δημοσιεύσει στην εφημερίδα της Κρητικής Πολιτείας και να αποκτήσει η Πολιτεία της Κρήτης νομική υπόσταση, μέσα στο πλαίσιο της Κρητικής Πολιτείας. Κάτω από την πίεση των δεδομένων αυτών κάμφθηκαν οι αντιδρώντες και το Μάιο του 1900 δημοσιεύτηκε το διάταγμα της αναγνώρισης του Ευμενίου.

8. Ακολούθησε η Σύμβαση του 1900 με την οποία ο Κρήτης εκλέγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στη συνέχεια καταστρώθηκε και δημοσιεύτηκε ο Καταστατικός Χάρτης της Κρητικής Πολιτείας. Παρ’ όλο που έχομε επιδράσεις από την εκκλησιαστική νομοθεσία της Ελλάδος, θεσμοθετείται η κανονική λειτουργία της επισκοπικής Συνόδου με ιεράρχες κυριάρχους στις επαρχίες τους και προβλέπεται ότι κάθε τροποποίηση του Καταστατικού Χάρτη θα γίνεται «εκ κοινής συνεννοήσεως της πολιτικής εξουσίας και της Ιεράς Συνόδου Κρήτης».

9. Ο Κρήτης Ευμένιος στην παρούσα φάση δεν διαφοροποιείται προς τα γενόμενα και κυρίως προς το συνοδικό θεσμό. Είχε μόλις αναγνωριστεί, η δε παρουσία του Ρεθύμνης Διονυσίου και του Συμβούλου Ελευθερίου Βενιζέλου δεν του το επέτρεπαν. Αυτό έγινε το 1902 με την αποκατάσταση των σχέσεων του Ευμενίου με τον πρίγκιπα.

10. Η εξάρτηση της Εκκλησίας Κρήτης με το Οικουμενικό Πατριαρχείο εδράζεται στη διοικητική της οργάνωση που εγένετο στο πλαίσιο της Κρητικής Πολιτείας, την οποία επικαλούμενο το Πατριαρχείο, εξαίρεσε την Κρήτη από τη συνοδική πράξη του 1928.

γ Copyright Ιερά Μητρόπολη Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου
Αρκαλοχώρι 70300, τηλ.2891024611, fax.2891024612, email: imarkal1@otenet.gr