Του Νικ. Γρ. Ζαχαρόπουλου ομότ. καθηγητή Α.Π.Θ. και
π. αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου “Νεάπολις” Πάφου
Η τεχνητή νοημοσύνη
Ενώ η επιστήμη και η τεχνολογία πορεύονται στις μέρες μας με αλματώδη τρόπο, η Θεολογία γενικότερα, και ειδικά ο κλάδος της Ηθικής, ως καθοδηγητικός της ζωής παράγοντας, που κυρίως στο απώτερο παρελθόν προπορευόταν στην αντιμετώπιση των ανθρώπινων ζητημάτων, τώρα φαίνεται να έρχεται ουραγός.
Τα άμεσα προβλήματα του αμφιταλαντευόμενου ανθρώπου στο πλαίσιο των μυθολογικών ή ατελών επιστημονικών γνώσεων και των φιλοσοφικών αντικρουόμενων θεωριών εύρισκαν, με τη βοήθειά της, τη δέουσα αντιμετώπιση.
Σήμερα είναι δειλά τα βήματα της Θεολογίας, άτολμη και σπανίζουσα η φωνή της προς αντιμετώπιση των ζωτικών για τον άνθρωπο σύγχρονων προβλημάτων.
Η ιστορική επιστήμη διαπιστώνει ότι είμαστε επιλήσμονες του γεγονότος πως η ύπαρξη και η θεμελίωση του Χριστιανισμού σήμανε την εμφάνιση ενός νέου υπέροχου πολιτισμού, άσχετα προς την έμπρακτη ή μη συμμετοχή σ’ αυτόν, ανά τους αιώνες, των μελών της παγκόσμιας κοινότητας.
Δυστυχώς, η ελληνική Θεολογία, εκπροσωπούμενη από το μεγαλύτερο μέρος των στελεχών της Ορθόδοξης Εκκλησίας-οι λαμπρές εξαιρέσεις δεν ελλείπουν- επικέντρωσε το ενδιαφέρον της σε έναν απαράδεκτο λαϊκισμό, προβάλλοντας ως ουσία της, κατά κύριο λόγο, την “ανάπτυξη” της ψυχής, η οποία συγκροτείται, συνήθως, με τις λεγόμενες πνευματικές εμπειρίες καθώς και με καθετί που αποδίδεται σε υπερφυσικά συμβάντα.
Η γνήσια Θεολογία βρίσκεται μάλλον στο περιθώριο, μια που δεν φαίνεται, κατά κανόνα, να είναι σε θέση να λάβει μέρος στον σύγχρονο πολιτιστικό διάλογο που άνοιξε ο άνθρωπος με τις επιστημονικές ραγδαίες επιτεύξεις και τις φιλοσοφικές νέες ρηξικέλευθες αναζητήσεις, που και αυτές όμως ο απλός άνθρωπος δεν μπορεί να παρακολουθήσει και αξιολογήσει.
Η διαπίστωση εύκολη, αν λάβουμε υπόψη ότι σήμερα γίνεται ιδιαίτερος λόγος σχετικά με τις καινοτομίες στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας, καθώς και στις θεωρητικές διατυπούμενες φιλοσοφικές απόψεις που σχετίζονται με αυτές.
Το κίνημα του Transhumanisme (Μετά-ανθρωπιστική Φιλοσοφία), οι νέες εφαρμογές στην οικονομική ανάπτυξη (4η βιομηχανική επανάσταση), τα επιτεύγματα της τεχνολογίας (εφαρμογές της Πληροφορικής, όπως, για παράδειγμα, πληροφορικά συστήματα, δίκτυα επικοινωνιών, τεχνητή νοημοσύνη, βιοπληροφορική, κβαντικές εφαρμογές, νανοτεχνολογία, τεχνολογίες στην ιατρική και τη βιολογία κ. ά.) αποτελούν τον αμητό θεμάτων που φαίνεται να ανατρέπουν, να επεξηγούν ή και να συμπληρώνουν τα δεδομένα ή ακόμη να κατευθύνουν σε άλλες παράξενες στράτες τα βήματα του σημερινού ανθρώπου.
Η λύση προβλημάτων της Βιολογίας, της Φυσικής, της Χημείας, της Ιατρικής, των τηλεπικοινωνιών και τόσων άλλων τομέων έρευνας και εφαρμογών έχει πραγματοποιηθεί ήδη και φαίνεται ότι ανοίγει τον δρόμο σε ασύλληπτες μέχρι πρότινος επιτυχίες.
Η πρόκληση είναι γενικά ιδιαίτερα μεγάλη όχι μόνο για τον σκεπτόμενο άνθρωπο, αλλά και απλώς γι’ αυτόν που διατελεί κάτω από τις συνέπειες των πρωτοφανών νέων δεδομένων και φυσικά κατεξοχήν για όσους ανήκουν στον πνευματικό χώρο, που στο επίκεντρό του έχει τον άνθρωπο σε συνάρτηση με τον Θεό, τη Θεολογία.
Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου της Γένεσις έχει γίνει λόγος για τη μέλλουσα κυριαρχία του ανθρώπου επί όλης της κτίσης στη γη. Σύμφωνα με τη διήγηση αυτή η όλη δημιουργία, πριν από εκείνη του ανθρώπου, δηλώνεται ότι έγινε για χάρη του.
Ο άνθρωπος, όμως, παρατηρούμε, κυρίως στη σύγχρονη εποχή, ότι δεν αρκέστηκε στον χώρο αυτόν και παρουσίασε έντονη την τάση της υπέρβασης του αρχικώς καθορισμένου από τον Θεό χώρου δράσης του.
Του σύμπαντος κυρίαρχος είναι ο Θεός, ενώ η κυριαρχία του ανθρώπου στη γη αποτελεί εικόνα εκείνης του Θεού. Ό,τι ήταν ο Θεός για το σύμπαν, κατά τη Γραφή, ήταν και ο άνθρωπος για τη γη, όντας προικισμένος με σπάνια προσόντα, γνωστικής και δημιουργικής φύσεως.
Χαρακτηριστικές είναι οι ακόλουθες ρήσεις της Γραφής, σύμφωνα με τις οποίες ο Θεός “ἐλάλησε πρὸς Μωυσῆν λέγων· ἰδοὺ ἀνακέκλημαι… τὸν Ὤρ, ἐκ τῆς φυλῆς Ἰούδα καὶ ἐνέπλησα αὐτὸν πνεῦμα θεῖον σοφίας καὶ συνέσεως καὶ ἐπιστήμης ἐν παντὶ ἔργῳ διανοεῖσθαι καὶ ἀρχιτεκτονῆσαι, ἐργάζεσθαι τὸ χρυσίον καὶ τὸ ἀργύριον καὶ τὸν χαλκὸν καὶ τὴν ὑάκινθον καὶ τὴν πορφύραν καὶ τὸ κόκκινον τὸ νηστὸν καὶ τὰ λιθουργικὰ καὶ εἰς τὰ ἔργα τὰ τεκτονικὰ τῶν ξύλων, ἐργάζεσθαι κατὰ πάντα τὰ ἔργα…” και “αὐτὸς ἔδωκεν ἀνθρώποις ἐπιστήμην ἐνδοξάζεσθαι ἐν τοῖς θαυμασίοις αὐτοῦ”.
Φυσικά, ό,τι λέχθηκε για τον Ωρ, αντανακλά σ’ ολόκληρο το ανθρώπινο γένος, του οποίου οι δυνατότητες έφεραν στην οικουμένη ανυπέρβλητης αξίας πολιτισμούς, με αποκορύφωμα ό,τι σήμερα έχει επιτευχθεί, το οποίο και εγγυάται, εξάλλου, ένα ασύγκριτα λαμπρό μέλλον.
Παρά το γεγονός, όμως, αυτό που είναι γνωστό σ’ όλους μας, μια που με θαυμασμό το παρακολουθούμε και απολαμβάνουμε τα επιτεύγματά του -όσο φυσικά μας επιτρέπει η ελίτ της κοινωνίας μας- αναφύονται σοβαρότατα προβλήματα και κίνδυνοι εκτροπής και ανατροπής, με απρόβλεπτες συνέπειες σχετικές με τον ανθρωπισμό μας, τους βασικούς θεσμούς της ζωής μας, σε σχέση μας με τους άλλους, την υπέρτατη δύναμη και το περιβάλλον.
Με όλες τις ενέργειές του ο άνθρωπος κρίνει και κρίνεται, έχει ευθύνες και ζητάει τις ευθύνες των άλλων. Εδώ ασφαλώς αρχίζει και η ευθύνη της επιστήμης και της Θεολογίας του σήμερα.
Η επιστήμη με τα επιτεύγματά της σημάδεψε την εποχή μας, κυρίως μετά τον β΄ παγκόσμιο πόλεμο, οπότε και από πολλούς επικρίθηκε σφόδρα για τις δραστηριότητές της (διάσπαση ατόμου, κίνδυνος πυρηνικού αφανισμού, συνεργασίες με πολεμοκάπηλους, βιολογικοί πειραματισμοί κ. ά.).
Οι επιστήμονες είναι αναγκαίο να στέκονται απέναντι στο έργο τους με κριτική διάθεση ως προς την προαγωγή της ζωής στην κτίση και να δίνουν λόγο στην ανθρωπότητα για τις κινήσεις τους και τη συμμόρφωσή τους -ή μη- προς τις ηθικές επιταγές.
Η Θεολογία, εξάλλου, κατά το εγγύς παρελθόν, με την ανάπτυξη των βιβλικών σπουδών και της πατερικής παράδοσης, κάλυψε μεγάλο μέρος της αποστολής της, ενώ διατήρησε, κληροδοτώντας το, ένα καλό απόθεμα για την αντιμετώπιση των νέων προβλημάτων της εποχής μας.
Τα ερωτήματα, όμως, στα οποία έχει να απαντήσει σήμερα, είναι πολλά και ποικίλα με προεξάρχον, για παράδειγμα, και εκείνο που έχει σχέση με τη νόηση (τεχνητή νοημοσύνη) και όλα τα παράγωγά της, που φαίνεται να ανατρέπουν τα μέχρι σήμερα δεδομένα στο πλέγμα άνθρωπος και οι άλλοι, άνθρωπος και Θεός ως δημιουργός και δοτήρας των πάσης φύσεως αγαθών, άνθρωπος και κτίση.
Η ιστορική επιστήμη πραγματοποιεί τις ανωτέρω διαπιστώσεις, αναμένοντας να καταγράψει τα αποτελέσματα της εμπεριστατωμένης και της απαραίτητης βαθυστόχαστης παρέμβασης της Θεολογίας και της επιστήμης στα συντελούμενα, που επιζητούν τις απαντήσεις τους.
Επιτακτική καθίσταται η ανάγκη, σήμερα, με τις καταιγιστικής αίσθησης αλλαγές που η επιστήμη αντάμα με την τεχνολογία επιφέρει, να σταθούν αυτές, παράλληλα με τη Θεολογία, κοντά στον άνθρωπο, τον οποίο να κατευθύνουν, προκειμένου να μην τυχόν οδηγηθεί και σταθεί στο πλαίσιο της απείρως μικρής εγωιστικής του υπόστασης και δημιουργικής του δύναμης, οδηγώντας συνεχώς το είναι του σε απόσταση από τη δημιουργική δύναμη που περικλείει το απείρως μεγάλο, το υπέρτατο ον.
Ο κίνδυνος να συμβεί αυτό επικρέμαται κυρίως με ό,τι έχει επιτευχθεί και προοιωνίζει η λεγόμενη τεχνητή νοημοσύνη, η οποία κατέχει κεντρική θέση στις ανθρώπινες επιδιώξεις.
Η φαντασία του ανθρώπου οργιάζει θωρώντας το μέλλον της εξέλιξής της, οπότε και τα ερωτήματα που αναδύονται στη σκέψη του ανήσυχου και λογικού όντος, του ανθρώπου, είναι πολλά και άκρως δικαιολογημένα, μια που η νοημοσύνη είναι το κύριο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης υπόστασης, που κανένα άλλο ον δεν τη διαθέτει, συγκροτώντας έτσι την όλως ιδιάζουσα εικόνα του.
Πώς θα μοιραστεί η εικόνα αυτή ανάμεσα στον άνθρωπο και τη μηχανή; Ποιες μηχανές και σε ποιες εφαρμογές θα πρέπει αυτές να χρησιμοποιηθούν;
Ποιες αρνητικές συνέπειες μπορούν να προκύψουν με την κατασκευή αυτών των μηχανών; Τι μεταβολές πρόκειται να επέλθουν εξαιτίας τους στο κοινωνικό σύνολο και τη συνοχή του;
Πόσο σοβαρά πρέπει η προσπάθεια αυτή να τεθεί κάτω από την αυστηρή βάσανο της φιλοσοφίας, με όλες τις παραμέτρους της, και ειδικότερα της ηθικής;
Τι κατεύθυνση θα λάβει και ποια αξία θα έχει σε σχέση με τον σκεπτόμενο άνθρωπο; Η απαξίωση του ανθρώπου θίγεται και σε τι βαθμό;
Η ανάληψη των ευθυνών πού και πώς καταλογίζεται; Ποιος ο ρόλος της ανθρώπινης συνείδησης κατά τις εφαρμογές χρήσης αυτού του είδους μηχανών; Κατά πόσο περιορίζεται ή και χάνεται από τον άνθρωπο η ελευθερία της σκέψης και των αποφάσεών του;
Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα ζητούν τις απαντήσεις τους κατά τέτοιο, μάλιστα, τρόπο, ώστε και ο απλός ακόμη άνθρωπος συνειδητά να προσχωρήσει αντάμα στη μεγαλεπήβολη αυτή προσπάθεια της κυρίαρχης τάξης της ανθρωπότητας.
Αλήθεια, τέλος, πώς σκεπτόμαστε ότι πρέπει η τεχνητή νοημοσύνη να ανταποκριθεί σε βασικές έννοιες όπως “σκέψη”, ¨κατανόηση”, “εκπροσώπηση”, “εκλογή”, “στόχος”, “ευελιξία”, “πείρα” κ.ά.;
Από πλευράς Θεολογίας ο διαπρεπής θεολόγος επίσκοπος Διοκλείας Κάλλισυος Ware διατύπωσε την προσωπική του άποψη, σύμφωνα με την οποία είναι απαραίτητο η Θεολογία να στραφεί στον 21ο αι. από την εκκλησιολογία στην ανθρωπολογία, προκειμένου να δοθεί απάντηση στο “τι είναι ο άνθρωπος” και προβληθούν, επομένως, οι κατάλληλες κατευθύνσεις σχετικά με τις σύγχρονες προκλήσεις τις προερχόμενες από τις επιστήμες και την τεχνολογία.
Από την πλευρά των επιστημών και της τεχνολογίας ο καθηγητής Σερ Τίμοθυ Τζον Μπέρνερς Λι (Sir Timothy John Berners-Lee), ο εφευρέτης του παγκόσμιου ιστού (World Wide Web), σε συνέντευξή του στο BBC σημείωσε χαρακτηριστικά “καθώς το Web γινόταν πιο ισχυρό, το ψηφιακό χάσμα μεταξύ των εχόντων και των μη εχόντων γινόταν μεγαλύτερο”. Αυτό είναι απλά ένα δείγμα στο κοινωνικό πλαίσιο.
Σχετικές ανάλογες παρατηρήσεις έχουν γίνει για τις οικείες ιδιάζουσες επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής (εργασία, οικονομία, ηθική, περιβάλλον κ. ά.).
Ας σημειωθεί, όμως, ότι την άποψη αυτή έρχεται να διαψεύσει ο επιφανής κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ (UlrichBeck) με το συγγραφικό του έργο, που και αυτός, όμως, παρά ταύτα, αφήνει ευρύ πεδίο διατύπωσης σοβαρών επιφυλάξεων αποδοχής των απόψεών του.
Έτσι το εναγώνιο ερώτημά μας προς την επιστήμη και τη Θεολογία παραμένει πάντοτε επιτακτικό για μια σαφή απάντηση σε μας και τους εκγόνους μας: Τί τέλος πάντων, από τον χώρο της Θεολογίας και της επιστήμης, πρέπει να αναμένουμε;
Μήπως την άμεση και ολοκληρωτική υποταγή των ανθρώπων στον τεχνο-επιστημονικό καπιταλισμό που τυχόν αλλοιώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και οδηγεί στην προβληματική απόλαυση των επικίνδυνων παραγώγων του;
Η επιστήμη, όπως είναι γνωστό, ασχολείται με το επιστητό, μήπως, όμως πολλές φορές ιεροποιείται και μυθοποιείται, ενώ η Θεολογία ασχολείται με ό,τι έχει σχέση με τον Θεό, όπως δημιουργία, άνθρωπος σε κοινωνία με τον Θεό κ. ά., και αυτή εκκοσμικεύεται;
πηγή: romfaia.gr