Ο Ποιμενάρχης μας Σεβ. Αρκαλοχωρίου κ. Ανδρέας, την Κυριακή 20 Ιουνίου μετέβη στη χώρα Σφακίων, όπου χοροστάτησε στον όρθρο τέλεσε την Θεία Λειτουργία, μετά του Πρωτοσυγκέλλου της Μητροπόλεως Λάμπης, Πανοσ. Αρχιμ. Αθανασίου Καραχάλιου, ενω παρουσία του Δημάρχου Σφακίων κ. Μανούσου Χιωτάκη, ακολούθησε το μνημόσυνο των θυμάτων της ασφάλτου στο Δήμο Σφακίων. Στη συνέχεια μετέβη στην Αράδαινα, όπου τέλεσε τρισάγιο στη μνήμη του Σφακιανού οπλαρχηγού Χατζή Γιώργη Κελαΐδη απο το Μουρί Σφακίων, έγιναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου, ο δε Ποιμενάρχης μας κ. Ανδρέας, ομιλησε στην εκδήλωση με θέμα: <<Ο οπλαρχηγός Χατζή Γιώργης Κελαΐδης. Μια επισκόπηση (1784–20.03.1824)>>. Παρέστησαν ο Αντιπεριφερειάρχης Χανίων κ. Νίκος Καλογερής, οι διατελέσαντες Δήμαρχος Χανίων, κ. Κυριάκος Βιρβιδακης και Πρύτανης Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θεόδωρος Φορτσάκης, ο Δήμαρχος Σφακίων κ. Μανούσος Χιωτάκης και ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Κελαΐδη, Πτέραρχος ε.α. κ. Μανόλης Κελαΐδης.
Ακολουθεί η ομιλία του Σεβ. Ποιμενάρχου μας κ. Ανδρέα.
Ο ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΧΑΤΖΗ-ΓΙΩΡΓΗΣ ΚΕΛΑΙΔΗΣ. Πρώτη προσέγγιση
Μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου Ανδρέα Νανάκη Καθηγητή Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης
Η Κρήτη συνθέτει ένα ξεχωριστό φαινόμενο διαρκών επαναστάσεων καθ’ όλη, και όχι μόνο, τη διάρκεια των χρόνων της αυτοκρατορίας της Κωνσταντινουπόλεως, στη δεύτερη περίοδο της (1453-1923), τότε που η Πόλη καταλήφθηκε και εγκαταστάθηκαν οι σουλτάνοι.
Το παράλληλο των επαναστατικών δραστηριοτήτων της Κρήτης το συναντάμε, την ίδια περίοδο, στην περιοχή της Βοσνίας Ερζεγοβίνης.
Στις κρητικές επαναστάσεις πρωτοστατεί η επαρχία των Σφακίων. Ακόμα και πριν την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, που εντάσσεται στις στοχεύσεις του ρωσοϋποκινούμενου κινήματος των Ορλωφικών (1770), οι Σφακιανοί, εκ του γεωγραφικού τους χώρου, εκ του χαρακτήρος των και της φυσικής των διαπλάσεως, ρηξικέλευθοι και τολμηροί, μελετούν τη διεύρυνση των προνομίων των, για την περαιτέρω προκοπή των ιδίων και της Κρήτης.
Γι’ αυτό, παρόλη την ευημερία των, που όπως αναφέρει το τραγούδι του Δασκαλογιάννη, οι Σφακιανοί: «Είχαν και τα καράβια των, που τώνε κουβαλούσα, σαν μπέηδες και πρίγκιπες εις τα Σφακιά περνούσαν», δεν συμμερίζονται τους φόβους του Πρωτόπαπα, που και αυτοί διασώζονται στο τραγούδι του Δασκαλογιάννη:
«Κι ώστε να ‘ρθουν τα κάτεργα κι ο Μόσκοβος να φτάσει, δε θα χει σπίτι Σφακιανός εις τα Σφακιά να κάτσει». Ακολουθούν, με τόλμη και αποφασιστικότητα τον Δασκαλογιάννη και μετέχουν στο κίνημα των Ορλωφικών.
Μετά τα Ορλωφικά, έχουμε τη μεγάλη επανάσταση του 1821. Οι Σφακιανοί και πάλι πρωτοστατούν. Παρόλο που ο Πρωτόπαπας δικαιώθηκε, ο δε Δασκαλογιάννης -Ιωάννης Βλάχος, σαράντα έξι (46) χρονών, στις 17 Ιουνίου 1771, γδάρθηκε ζωντανός στο Ηράκλειο, οι Σφακιανοί ξαναβρήκαν το δυναμικό βηματισμό των, συνέχισαν τις επαναστατικές των πρωτοπορίες.
Επανάσταση του 1821 σημαίνει πενήντα (50) περίπου χρόνια μετά τα Ορλωφικά. Για να το κατανοήσουμε καλύτερα, ας σκεφτούμε από την μεταπολίτευση του 1974, του χρόνου 2024, συμπληρώνονται πενήντα (50) χρόνια. Οι προ και μετά γενιές των παραπάνω χρονολογιών είχαν συναντηθεί.
Στην επανάσταση του 1821, διαδραματίζει μείζονα ρόλο ο στρατηγός Χατζη-Γιώργης Κελαϊδής, ο επονομαζόμενος Μουριώτης, γιατί καταγόταν απ’ το Μουρί.
Το ομώνυμο βιβλίο που εκδόθηκε από τον εκπολιτιστικό σύλλογο Μελών της οικογένειας Κελαϊδή, είναι εξαιρετικό κείμενο. Μας διαφωτίζει για τις ηρωικές πράξεις, τη δράση και τον ευρύτερο ρόλο που ο οπλαρχηγός Χατζή-Γιώργης Κελαϊδής επιτελεί το 1821. Πρόκειται για πόνημα γραμμένο από τον αείμνηστο Πάρη Κελαϊδή, συγγραφέα πολλών βιβλίων που έχουν θέμα των τα Σφακιά. Εκδόθηκε το 2007.
Ο Χατζή-Γιώργης Κελαϊδής, χαρακτηρίζεται στην ιστορία της Κρήτης, του ιστορικού Βασίλη Ψυλλάκη «Έξοχος πολεμιστής και σπάνιος πατριώτης, επάξιος της φήμης του, των αγώνων και των θυσιών του, που άρχισαν πριν ακόμη εκραγεί η επανάσταση του 1821».
Ο Γρηγόριος Παπαδοπετράκης περιγράφει τον Χατζή- Γιώργη Κελαϊδή: «Στο σώμα ήταν μέτριος. Υπήρξε κόσμιος. Ο οπλισμός του πάντοτε αργυρόχρυσος και εξαιρετικός. Απέθανε άγαμος, σε ηλικία 40 χρονών… Άνδρας φιλόπατρις, λεοντόκαρδος, άριστος μαχητής, άφοβος και απτόητος στις κρισιμότατες ώρες. Διετέλεσε πάντοτε αρματολός και τα καθέκαστα του βίου του ήσαν μία σειρά θαυμάσιων κατορθωμάτων! Σε πολλούς τόπους της Κρήτης, της υπολοίπου Ελλάδας, αλλά και στην Βλαχία, αρίστευε και αναδείχτηκε άξιος του ονόματός του. Για τις μεγάλες αρετές του στα πολεμικά έργα, η πατρίδα τον τίμησε με τον ανώτατο βαθμό του πεντακοσιάρχου (στρατηγού)».
Οι παραπάνω τιμητικοί χαρακτηρισμοί, γράφονται στην ιστορία των Σφακίων από τον Σφακιανό επίσκοπο Ιεροσητείας Γρηγόριο Παπαδοπετράκη, σε μία εποχή όπου στην Ιερά Επαρχιακή Σύνοδο της Εκκλησίας Κρήτης, έχουμε κι άλλους Σφακιανούς Ιεράρχες, τον επίσκοπο Ρεθύμνης Ιερόθεο Πραουδάκη, τον Κρήτης Ευμένιο Ξηρουδάκη, ενώ ένας επίλεκτος διακεκριμένος και λαμπρός γόνος της οικογένειας Κελαϊδή, ο πολύς Παρθένιος Κελαϊδής, εκλέγεται επίσκοπος Κισάμου, αλλά προκρίνει την παραμονή του στο εξωτερικό, για να συνεχίσει τον αγώνα του στους φιλελευθέρους κύκλους της Ευρώπης, προκειμένου να προωθήσει την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Γράφει χαρακτηριστικά ο Παρθένιος Κελαϊδής «Ευρισκόμενος στις πρωτεύουσες της Ευρώπης, θα προσφέρω περισσότερα στο πρόβλημα απελευθερώσεως της Κρήτης».
Ο πρόγονος του Παρθενίου Κελαϊδή Χατζη-Γιώργης Κελαϊδής, ήταν μέλος της φιλικής εταιρείας. Είναι συμπολεμιστής του πρίγκιπα Αλεξάνδρου Υψηλάντη, όταν στις 7 Μαρτίου 1821, διάβηκε τον ποταμό Προύθο και από το Ιάσι, ξεκίνησε την επανάσταση του 1821, μία μεγάλη επανάσταση που τελικά ρίζωσε στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα και στις Κυκλάδες. Οι περιοχές αυτές με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, το 1830, συμπεριελήφθησαν στα όρια της επικράτειας μιας μικρής Ελλάδας, που είχε όμως τη μεγάλη πρωτιά να είναι το πρώτο ανεξάρτητο εθνικό κράτος των Βαλκανίων.
Δύο γεγονότα που δημιουργούν ευρύτερο προβληματισμό, αλλά και κίνητρο για ιστορική έρευνα στους νεότερους, είναι η δράση των Σφακιανών και των Κρητικών στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, στη Μολδαβία και τη Βλαχία, με φαναριώτες ηγεμόνες, Τα εκεί δύο μείζονα ομογενειακά κέντρα, στο Βουκουρέστι και στο Ιάσι, αποτελούσαν λαμπρές εστίες του Ελληνισμού, με ελληνικά τυπογραφεία, εκδόσεις, σχολεία δασκάλους, και βεβαίως όλα αυτά προϋποθέτουν την δραστηριοποίηση ομογενών με οικονομική ευρωστία για τις ανάλογες και συνακόλουθες χρηματοδοτήσεις.
Στο Βουκουρέστι και στο Ιάσιο είχαν ξεκινήσει, υπό την επήρεια του γαλλικού και νεοελληνικού διαφωτισμού, ζυμώσεις και διεργασίες, που αμφισβητούσαν τη διεθνή νομιμότητα των αυτοκρατοριών, υπό την ιδεολογική πρωτοπορία διανοουμένων όπως, ο μαικήνας των ελληνικών γραμμάτων Δημήτριος Καταρτζής και ο Δανιήλ Φιλιππίδης, που είναι ο νονός του εθνικού ονόματος των Ρουμάνων, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, ο Στέφανος Κομητάς. Η αμφισβήτηση στο πολιτικό σχήμα των αυτοκρατοριών της εποχής, ενυλώθηκε με την επαναστατική πρακτική του πρίγκιπα Υψηλάντη και του επιτελείου του.
Οι κύκλοι των παραπάνω διανοούμενων σίγουρα επηρέασαν τη σκέψη και τις προσδοκίες του Χατζη-Γιώργη Κελαϊδή, που καλώς κατανόησε ότι, η κατάλυση των αυτοκρατοριών προϋπέθετε επαναστατική πρακτική. Όταν η επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες απέτυχε, ο Χατζη-Γιώργης Κελαϊδής, επικεφαλής των Σφακιανών συμπολεμιστών του, αλλά και με άλλους Κρητικούς, μετακινεί τις επαναστατικές του δυνάμεις από την Μολδαβία στο Κουσάντασι (Έφεσο) και από εκεί στη Σάμο, όπου το επαναστατικό σώμα του Χατζη-Γιώργη Κελαϊδή διευρύνεται με Σάμιους πολεμιστές.
Στη μάχη της 4η και 5η Ιουλίου, μαζί με τον ηγέτη της Σάμου Λυκούργο Λογοθέτη, νίκησαν τους Τούρκους πολεμιστές. Τέσσερις μόνο από τους μαχητές της Σάμου σκοτώθηκαν έναντι του συνόλου των Τούρκων. Η Σάμος είχε διαφυλαχθεί και διασωθεί από την τουρκική στρατιωτική επίθεση. Και η λαϊκή μούσα θα τραγουδήσει:
«Ο Χατζη-Γιώργης του Μουριού, με την μπαλικαριά ντουπ’ ακόμα η Σάμος μαρτυρά, την άφοβη καρδιά του».
Στις 25 Οκτωβρίου 1821 ή αρχές Σεπτεμβρίου, ο Χατζη Γιώργης Κελαϊδής, με σώμα Κρητικών και με 450 Σάμιους και Μικρασιάτες πολεμιστές, αποβιβάζεται στο Λουτρό Σφακίων, για να διαδραματίσει μείζονα ρόλο στην Κρήτη κατά την επανάσταση του 1821.
Τον Χατζή-Γιώργη Κελαϊδή, στις 27 Ιανουαρίου, όταν κατελήφθη το ηρωικό Αρκάδι από τους Τούρκους, συνάντησε ένας καλόγερος, που είχε βγει από εσωτερική σήραγγα (λαγούμι), που συνέδεε τη Μονή Αρκαδίου με τις, έξω από τη Μονή περιοχές. Για τον Χατζή Γιώργη Κελαϊδή, διηγείται η λαϊκή μούσα:
«Τοτ’ ο Χατζής με τέσσερις μπαίνουν στο μοναστήρι. Στο δώμα ανεβήκανε με τον Ζερβονικόλααπού ‘ξερε τα τούρκικα και τους ετουρκολόγα».
Στους Τούρκους σκοπούς, που φύλαγαν τη Μονή Αρκαδίου, είπαν ότι τους έστειλε ο Αγάς. Σκότωσαν, στη συνέχεια τους σκοπούς, με μαχαίρια, και συνέχισαν με την εξολόθρευση των Τούρκων, που εκοιμούντο. Η ένδοξη Μονή του Αρκαδίου διασώθηκε, κατά την επανάσταση του 1821.
Ο Χατζής – Γιώργης Κελαϊδής πρωταγωνίστησε στη μάχη του Αμαρίου, στις 9 Φεβρουαρίου 1822, όπου εφονεύθησαν τριακόσιοι Τούρκοι, ενώ πολλοί τραυματίστηκαν. Από τους Έλληνες εφονεύθησαν πενήντα και τραυματίστηκαν είκοσι τρείς. Μεταξύ αυτών και ο Χατζή-Γιώργης Κελαϊδής, που τραυματίστηκε στο πόδι.
Έλαβε επίσης μέρος, με άλλους οπλαρχηγούς, στη μάχη του Τυμπακίου στη Μεσαρά, προς το τέλος του 1822 και στη μάχη του Γαζίου στις 20 Φεβρουαρίου 1823.
Το Μάρτιο του 1824 εισέβαλαν μεγάλες δυνάμεις τουρκικών στρατευμάτων στα Σφακιά. Τα γυναικόπαιδα για να διασωθούν από τις σφαγές κατέφυγαν στο φαράγγι της Σαμαριάς. Θα εσφάζοντο από τα στρατεύματα του τουρκαλβανών, εάν δεν τα υπερασπιζόταν 300 πολεμιστές.
Ο Χατζή Γιώργης Κελαϊδής υπήρξε επικεφαλής των 35 εθελοντών της οπισθοφυλακής που πολέμησαν στο φαράγγι της Αράδαινας. Οι Τουρκαλβανοί αντιμετωπίζοντας τη λυσαλαία αντίσταση της οπισθοφυλακής φοβήθηκαν ότι, τα γυναικόπαιδα στο φαράγγι της Σαμαριάς τα υπερασπίζεται μεγάλος αριθμός στρατευμάτων, γι’ αυτό και κατευθύνθηκαν στο Λουτρό.
Οι 35 εθελοντές της οπισθοφυλακής μαχόμενοι με τον Χατζή- Γιώργη Κελαϊδή, άφησαν όλοι την τελευταία τους πνοή. Διέσωσαν όμως από τη σφαγή τα χιλιάδες γυναικόπαιδα των Σφακιανών που είχαν καταφύγει στο φαράγγι της Σαμαριάς.
—————————————————————————————————————————
Η σημερινή εκδήλωση, με τα αποκαλυπτήρια του μνημείου, μας συνδέει με το ιστορικό μας παρελθόν και μας δίνει υπεύθυνα μηνύματα.
Πρώτον, ο Χατζή-Γιώργης Κελαϊδής έχει προσλάβει την κρίση που διερχόταν η αυτοκρατορία της Κωνσταντινουπόλεως τον 19ου αιώνα. Οι δραστηριότητές του στη Βλαχία και τη Μολδαβία, όπου οι ομογενείς μας διανοούμενοι, αναζητούσαν απάντηση στο δίλλημα: διάλυση ή μετασχηματισμός της αυτοκρατορίας, επέδρασαν καθοριστικά στη σκέψη του. Οι επαναστατικές του δραστηριότητες κατατάσσουν, συνειδητά, τον Χατζή-Γιώργη Κελαϊδή μεταξύ των φιλελευθέρων δυνάμεων που οραματιζόταν τη διάλυση της αυτοκρατορίας και τη διαμόρφωση των εθνικών κρατών.
Δεύτερον: στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, βρισκόμαστε και πάλι μπροστά σ’ έναν μετασχηματιζόμενο κόσμο. Αυτό της πολύπολιτισμικότητας και της διαπολιτιστικότητας. Εγκαθίστανται και διαβιώνουν άνθρωποι με διάφορες πολιτιστικές ταυτότητες. Παράλληλα, ακούμε φωνές φοβικές, αλλά και αντιδημοκρατικές. Η πολυπολιτισμικότητα όμως, προϋποθέτει την ύπαρξη της συνέχισης και της διαφύλαξης πολλών πολιτιστικών ταυτοτήτων. Πολύ δε περισσότερο τη διαφύλαξη ταυτοτήτων, με ιστορική πορεία χιλιάδων χρόνων, προ και μετά Χριστού, όπως είναι ο ελληνικός πολιτισμός.
Επειδή βρισκόμαστε στα Σφακιά, στα γονικά του μακαριστού πατέρα μου και των προγόνων μου από το Ασκύφου, θα αναφερθώ στην αναγκαιότητα για τη μελέτη ζητημάτων της επαρχίας Σφακίων.
Σε νέους επιστήμονες αξίζει να δοθούν υποτροφίες, για να μελετήσουν την τοπική ιστορία.
Αναφέρω ενδεικτικά θέματα:
α) η ανθρωπογεωγραφία των Σφακίων κατά την χ εποχή,
β) η σχέση των Σφακιανών με τα ομογενειακά κέντρα στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη,
γ) οι πολιτικές επιλογές των Σφακιανών κατά των 19ο και 20ό αιώνα,
δ) μεγάλες οικογένειες των Σφακίων και οι μεταξύ των σχέσεις,
ε) οικονομία, εμπόριο και ναυτιλία των Σφακίων στην εποχή του Δασκαλογιάννη και στ) βεβαίω,ς η σημασία της τοπικής Μητρόπολης και της Εκκλησίας στην ιδιοπροσωπία των Σφακιανών.
Ας είμαστε ειλικρινείς. Πολυπολιτισμικότητα που διαμορφώνεται και οικοδομείται μακράν των θρησκευτικών συνειδήσεων – ταυτοτήτων είναι θνησιγενής.
Γνωρίζουμε ποια ήταν η συνέχεια της αρχαίας Αθήνας, μετά τον Ευριπίδη και της αρχαίας Ρώμης, μετά τον Λουκρήτιο. Αμφισβήτησαν στα έργα τους τη θρησκεία και η θρησκευτική αμφισβήτηση του Ευριπίδη τον 4ο π.Χ. αιώνα και του Λουκρητίου τον 1ο π.Χ. αιώνα, διαχύθηκε στον λαό.
Ο Θεός Λόγος, ο Θεάνθρωπος Χριστός, εισέρχεται στον κόσμο, έναν αιώνα μετά, και δια της Εκκλησίας του, διαμορφώνει τον πολιτισμό της καρδιάς, που απαντάει στον πολιτισμό του μυαλού. Αγιοπνευματική κατάσταση, πάντα ανθρώπινον λόγον υπερβαίνουσα.
